پایان نامه اثرات درمان نوروسایكولوژی در كارآمدی خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارسا خوانی تحولی

پایان نامه اثرات درمان نوروسایكولوژی در كارآمدی خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارسا خوانی تحولی

مقدمه

در قرن حاضر، نارساخوانی یکی از مباحث چالش برانگیز آموزش و پرورش ویژه به شمار می رود. به اعتقاد پاره ای از متخصصان اختلالهای یادگیری حدود 80 درصد دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری، در خواندن مشکل دارند ( به نقل از لرنر، 1997 ). ضعف در خواندن معمولاً منجر به مشکلات دیگری می شود. این گونه کودکان فرصت های استخدامی را از دست می دهند. بسیاری از کودکان به خاطر عملکرد تحصیلی ضعیف و شکست های مکرر از مدرسه اخراج می شوند.

فن آوری پیشرفته و اتوماتیک شدن کارها در جهان امروز ایجاب می کند که افراد تحصیلات بالایی داشته باشند. مشاغل قدیمی به سرعت منسوخ می شود و فرایند بازآموزی به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر درمی آید. و پیش بینی می شود کارمندان در هر شغلی به دفعات مجبور شوند به بازآموزی در حرفه خود بپردازند تا آمادگی های لازم را برای مشاغل جدید کسب کنند. توانایی خواندن به صورتی کارآمد، ابزاری مهم در بازآموزی و حفظ شغل است. به هر حال، خواندن مشکل تحصیلی عمده ای برای دانش آموزان ناتوان در یادگیری است. ناتوانی خواندن پیامدهای بسیار جدی در مورد پیشرفت تحصیلی، استخدام و موفقیت در زندگی دارد ( لرنر، 1997 ).  کودکان مبتلا به نارساخوانی در هنگام خواندن مرتکب اشتباهات متعددی می شوند. این اشتباهات با حذف، افزودن یا وارونه نمودن کلمات مشخص می شود. این کودکان در تفکیک بین حروف از نظر شکل و اندازه دچار مشکل هستند، به خصوص حروفی که فقط از نظر جهت یابی و طول خطوط با هم تفاوت دارند. سرعت خواندن آنها پایین و غالباً با حداقل درک همراه است. اکثر کودکان نارساخوان توانایی رونویسی از متن چاپی را دارند، اما تقریباً آنها درهجی کردن ضعیف هستند. این کودکان ممکن است از وسط یا آخر کلمه شروع به خواندن نمایند. نارسایی در به خاطر آوردن و عدم استمرار فراخوانی موجب
 می شود که فرد اسم و صدای حروف را بخوبی به خاطر نیاورد و از آن پرهیز می کنند. اضطراب آنها در مقابل تقاضاهایی که زبان نوشتاری را ایجاب می کند، افزایش می یابد، اکثر کودکان مبتلا به نارساخوانی که آموزشهای کمکی دریافت نمی کنند ممکن از شکست مستمر و یاس ناشی از آن دچار احساس شرم و تحقیر شوند. با گذشت زمان این احساسها عمیق تر می گردند. کودکان بزرگتر ممکن است احساس خشم یا افسردگی پیدا کنند و احترام به نفس پایین نشان دهند. ( کاپلان ـ سادوک، 2003 ، ترجمه رفیعی ورضاعی ).

لذا، متخصصان با توجه به مشکلات عمده دانش آموزان نارساخوان در سطح خواندن، نوشتن و هجی کردن، از دیدگاههای مختلف به تبیین نارساخوانی پرداخته اند. در پژوهش حاضر، نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی تبیین شده است. نوروسایکولوژی به عنوان شاخه ای از تحقیقات مغز در بیست سال اخیر به مثابه یک گرایش تخصصی در روان شناسی به شمار می آید. نوروسایکولوژی به تبیین رابطه بین مغز و رفتار می پردازد. و می خواهد به چگونگی کنش مغز پی ببرد، به طور مثال چه مکانیزمهایی در تفکر، یادگیری و احساس اهمیت دارند و چگونه راه اندازی می شود و چه تاثیری بر رفتار انسان دارند. نوروسایکولوژی از روشهای همچون تخریب، تحریک و ثبت استفاده می کند. روشهای نوروسایکولوژی تجربی بر ارائه محرک مبتنی هستند. در این زمینه از روشهای ارائه محرک به نیمی از میدان دید، یکی از دو گوش و تحریک لمس جانبی استفاده می کنند. در تمام این موارد هنگامی که تحریک ارائه می شود، پاسخ پس از تحلیل شناختی به صورت جانبی ظاهر می شود. در این پژوهش نیز برای درمان نارساخوانی از روش تحریک استفاده شده است.

به اعتقاد پاره ای از مولفان نوروسایکولوژی، نارساخوانی ناشی از نارسایی در یکی از نیمکره های مغزی چپ و راست و یا هر دو نیمکره مغزی است. بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر ( 2002 ) نارساخوانی ناشی از وجود نارسایی در نیمکره مغزی چپ یا نیمکره مغزی راست می باشد. این مدل بر مبنای دیدگاه نوروسایکولوژی ایجاد شده است که به طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان ( نوعp/l ) و درمان آنان می پردازد.

به اعتقاد بیکر ( 2002 ) مغز این آمادگی را دارد که از راه تحریکهای عصب شناختی تغییر یابد. یعنی می توان با تحریک نیمکره چپ، عملکرد خواندن کودکان نارسا خوان نوعp را بهبود بخشید و با تحریک نیمکره راست می توان عملکرد خواندن کودکان نارساخوان نوعl را بهبود بخشید. بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر، کودکان نارساخوان نوعp هنگام یادگیری خواندن از مزایای نیمکره چپ و کودکان نارساخوان نوعl از کنش نیمکره راست بهره کمی برده اند. بنابراین، تحریک یکی از نیمکره های مغزی با توجه به نوع نارساخوانی مناسب به نظر می رسد.

درراستای اهداف فوق، دراین پژوهش نیز نیز برای درمان دانش آموزان نارساخوان نوعp/l از شیوه های درمانی تحریک خاص نیمکره ها (Hss ) از طریق کانال دیداری و لامسه ای استفاده شده است. لذا در این پژوهش، اثربخشی شیوه های درمانی نوروسایکولوژی در کارآمدی خواندن دانش آموزان مبتلا به نارساخوانی تحولی مورد بررسی قرار می گیرد.

1ـ بیان مسأله

نارساخوانی براساس تعریف انجمن نارساخوانی انگلستان، تركیبی از تواناییها و مشكلات است كه فرآیند یادگیری را در یك یا چند زمینه از جمله خواندن، نوشتن و هجی كردن تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال ممكن است با مشكلاتی در زمینه‌های سرعت پردازش، حافظه كوتاه مدت، توالی، ادراك دیداری/ شنیداری، زبان گفتاری و مهارتهای حركتی نیز همراه باشد (به نقل از رید ، 2003).

 به اعتقادفارمروکلین[4](1995) نارساخوانی تحولی[5] نوعی اختلال خاص خواندن است كه كودكان مبتلا علیرغم داشتن هوشبهر طبیعی و آموزش مناسب و فقدان نارسایی حسی آشكار در زمینه خواندن دچار مشكل هستند (به نقل از لارسو[6] و همكاران، 2004).

بنابراین، می‌توان نارساخوانی را به عنوان مشكل پایدار یادگیری خواندن و خودكار شدن آن در كودكانی دانست كه دچار عقب‌ماندگی شدید یا نارسایی حسی نیستند ولی توانایی خواندن در آنها به طور معناداری پایین‌تر از حد توانایی آنها در زمینه‌های دیگر است (دُبره ـ ریتزن[7] و همكاران، 1979)

شایع‌ترین اشتباههای كودكان نارساخوان شامل اشتباههای دیداری بین حروفی كه از لحاظ شكلی نزدیك به یكدیگرند (مانند ج،چ)، اشتباههای شنیداری بخصوص بین صوتهای مجاور (مانند ب،پ) و ناتوانی در برقراری رابطه بین حروف و صداها، حذف حروف صامت (مانند مرسه به جای مدرسه)، حذف برخی از هجاها، معكوس كردن و جابجا كردن حروف و هجاها در یك كلمه و افزودن حروف صامت می‌باشد (دادستان، 1379).

علاوه بر آن، مؤلفانی همچون اولسن[8] و همكاران؛ 1994؛ استانوویچ[9]، 1986، مشكلات كودكان نارساخوان در فهم معنای متن را به طور عمده ناشی از ناتوانی در خواندن كلمه‌های مجزا و مشكلات از رمز درآوری این كلمه‌ها دانسته‌اند (به نقل از ماش[10] و باركلی[11]، 1996).

نارساخوانی از دیدگاه نوروسایكولوژی ناشی از اختلال در ساختار و كنش نیمكره‌های مغزی می‌باشد. نوروسایكولوژی علمی است كه به بررسی رابطه علوم روان‌شناسی و عصب‌شناختی می‌پردازد. این حوزه، رشد و یكپارچگی سیستم اعصاب مركزی و ارتباط بین كنش مغز و رفتار انسان را مورد مطالعه قرار می‌دهد (فنیل[12]، 1995). این رویكرد، نارساخوانی را ناشی از وجود نارسایی در یكی از نیمكره‌های مغزی چپ و راست و یا هر دو نیمكره مغزی می‌داند.

برمبنای مدل تعادل خواندن[13] بیكر[14] (2002، 1990) نارساخوانی ناشی از وجود نارسایی در نیمكره مغزی چپ یا نیمكره مغزی راست می‌باشد. این مدل برمبنای دیدگاه نوروسایكولوژی ایجاد شده است كه به تبیین انواع نارساخوانی و تحول خواندن می‌پردازد. طبق این مدل، خواندن عمدتاً در مراحل مقدماتی توسط نیمكره راست و در مراحل پیشرفته توسط نیمكره چپ صورت می‌گیرد. نیمكره راست با توجه به کارکردش در تفكر فضایی در ابتدا وظیفه استخراج جنبه‌های دیداری ـ فضایی كلمة نوشته شده را به عهده دارد. در شروع خواندن، مغز باید كلمة نوشته شده را از نظر شكل فضایی آن تجزیه و تحلیل كند و سپس این شكل فضایی با صدا و معنای آن بایستی درك شود.

به مرور زمان با كسب مهارت در خواندن و خودكار شدن خواندن، از اهمیت مرحلة اول كاسته می‌شود و مرحله معنایی اهمیت بیشتری پیدا می‌كند و در مراحل پیشرفته، خواننده بیشتر از نیمكره چپ خود استفاده می‌كند. اهمیت این انتقال از نیمكره راست به نیمكره چپ مغز در تحقیقات متعدد كه توسط بیكر و همكارانش صورت گرفته، نشان داده شده و مورد تأیید قرار گرفته است (دریر[15] و همكاران، 1999). بنابراین، تحول خواندن متضمن انتقال كار از نیمكره راست به نیمكره چپ مغز می‌باشد. در حالیكه در برخی از كودكان این انتقال صورت نمی‌گیرد و به نظر می‌رسد كه عدم انجام این انتقال بیشتر مربوط به خودكار نشدن خواندن باشد. احتمالاً در اینجا اختلال ساختاری یا كنشی در یكی از دو نیمكره مغزی چپ یا راست وجود دارد. در این شرایط كودك نارساخوان هر بار سعی می‌كند رابطة بین شكل حروف نوشته شده و صدا و مفهوم آن را پیدا كند و از آنجایی كه این ارتباط خودكار نشده است، خواندن كند و به صورت منقطع انجام می‌شود. كودك دچار خطاهای چندپارگی[16] (از قبیل كند خواندن، ایجاد وقفه و درنگ روی كلمات و تكرار آن و.‌..) می‌شود كه سرعت و سیالی خواندن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیكر این نوع اختلال خواندن را نوع p (ادراكی[17]) نامیده است (بیكر و رابرتسون[18]، 2002).

[1] - Lerner

[2]- Dyslexia

[3] - Reid

[4] - farmer & kiein

4 - Developmental Dyslexia

5 - Lorusso.

6 -Debray-Ritzen

[8] - olson,.

[9] - Stanovich

[10] - Mash

[11] - Barkley

[12] - Fennell

[13] - Balance Model of Reading

[14] - Bakker

[15] - Dryer

[16] - Fragmentation error

[17] - Perceptual

3 - Robertson

فهرست مطالب

عنوان ...................................................................................................  صفحه

فصل اول: مقدمه ............................................................................................ 2

1ـ بیان مسأله ...................................................................................... 6

2ـ اهمیت و ضرورت مسأله .............................................................. 13

3ـ اهداف، سوالها و فرضیه های پژوهش.......................................... 15

4ـ متغیرها و تعریف نظری و عملیاتی آنها......................................... 18

خلاصه ............................................................................................... 20

فصل دوم: مروری بر پیشینه تحقیقات

بخش اول: مبانی نظری .................................................................... 22

1ـ تعریف اختلالهای یادگیری ............................................................ 22

2ـ سیر تحول تاریخی اختلالهای یادگیری ......................................... 30

1) دوره بنیانگذاری: تحقیقات نخستین درباره مغز ................................................ 30

2) دوره انتقالی: مطالعه بالینی کودکان .................................................................... 33

3) دوره یکپارچگی: رشد سریع برنامه های مدارس .............................................. 43

4) دوره معاصر (از سال 1980 تا کنون) .................................................................. 44

3ـ طبقه بندی اختلالهای ویژه یادگیری بر مبنای DSM-IV-IR........... 44

1) اختلال خواندن .......................................................................................................... 45

2) اختلال در ریاضیات ................................................................................................. 46

3) اختلال بیان نوشتاری ............................................................................................. 48

4) اختلال یادگیری که به گونه دیگر مشخص نشده است (NOS)........................... 49

4ـ تعریف خواندن .............................................................................. 50

5ـ تحول خواندن ................................................................................ 55

6ـ مدل های خواندن .......................................................................... 56

1) مدل پایین ـ بالا و مدل بالا ـ پایین ....................................................................... 56

2) مدل تعاملی جبرانی.................................................................................................. 57

3) مدل پیوندگرایی......................................................................................................... 59

4) مدل آوایی................................................................................................................... 61

5) مدل ببین و بگو ........................................................................................................ 63

6) مدل تعادل خواندن بیکر .......................................................................................... 63

7ـ نارساخوانی.................................................................................... 70

1) تعریف نارساخوانی.................................................................................................. 70

2) نشانه های بالینی نارساخوانی ............................................................................... 75

3) اختلالهای همراه با نارساخوانی............................................................................. 81

الف ـ اختلالهای جانبی شدن ............................................................................. 81

ب ـ اختلالهای سازمان یافتگی فضایی ـ زمانی ............................................. 82

ج ـ نابهنجاری حرکات چشم ها ......................................................................... 83

د ـ تأخیر زبان گفتاری ....................................................................................... 85

هـ ـ اختلالهای ادراکی ......................................................................................... 86

و ـ اختلال حافظه کوتاه مدت ............................................................................ 87

ز ـ اختلال نارسایی توجه (ADD) و ADHD..................................................... 88

ح ـ اختلالهای رفتاری ......................................................................................... 91

4) شیوع نارساخوانی.................................................................................................... 94

5) تاریخچه نارساخوانی................................................................................................ 95

6) سبب شناسی نارساخوانی ..................................................................................... 99

الف ـ عوامل ژنتیکی ......................................................................................... 100

ب ـ عوامل عصب شناختی .............................................................................. 103

ج ـ تقارن نیمکره های مغزی .......................................................................... 107

د ـ غلبه طرفی مغز ........................................................................................... 111

هـ ـ عوامل حرکتی ............................................................................................ 114

و ـ عوامل شناختی ........................................................................................... 115

ز ـ عوامل رفتاری ............................................................................................. 118

ح ـ عوامل محیطی ............................................................................................ 121

ط ـ عوامل عاطفی ............................................................................................. 122

8ـ دیدگاه های مختلف در مورد نارساخوانی ................................. 124

9ـ نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی .................................... 124

10ـ طبقه بندی نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی ................ 131

الف ـ نارساخوانی اکتسابی ..................................................................................... 131

ب ـ نارساخوانی تحولی ............................................................................................ 140

11ـ فرآیند شکل گیری مدل تعادل خواندن از دیدگاه بیکر ............. 148

12ـ عملکرد نیمکره های مغزی از دیدگاه بیکر ............................... 154

13ـ طبقه بندی نارساخوانی تحولی از دیدگاه بیکر ......................... 156

1) نارساخوانی نوع L (زبان شناختی) ..................................................................... 156

2) نارساخوانی نوع P (ادراکی) ................................................................................. 156

14ـ بررسی اعتبار طبقه بندی نارساخوانی نوع P/L......................... 158

15ـسبب شناسی نارساخوانی تحولی نوع P/L.................................. 162

16ـ شیوه های درمانی نوروسایکولوژی از دیدگاه بیکر ................ 164

بخش دوم: یافته های پژوهشی ..................................................... 168

خلاصه ............................................................................................ 180

فصل سوم: روش تحقیق

1ـ طرح تحقیق .................................................................................. 184

2ـ روشهای آماری .......................................................................... 185

3ـ تعریف جامعه آماری و ویژگیهای آن ........................................ 186

4ـ روش نمونه گیری و حجم نمونه ................................................ 187

5ـ ابزارهای پژوهشی ...................................................................... 188

1) آزمون وکسلر کودکان ........................................................................................ 188

2) آزمون اختلال خواندن .......................................................................................... 188

3) آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک اقتباس شده از پرسشنامه    علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV................................................................................................................................... 199

4) جعبه آموزشی لامسه ای ..................................................................................... 203

5) برنامه نرم افزاری HEMSTIM.............................................................................. 206

6ـ فرآیند تشخیص و روش اجرا ..................................................... 209

7ـ فرآیند طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان براساس مدل تعادل خواندن بیکر     211

8ـ فرآیند اجرای شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر      212

1) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کانال دیداری (HSS-VIS)............................ 212

2) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کامال لامسه ای (HSS-tac)........................ 221

خلاصه ............................................................................................ 227

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل

1ـ ارائه نتایج کمی ........................................................................... 229

الف: توصیف داده ها ....................................................................... 229

ب ـ تحلیل داده ها ............................................................................ 234

ـ تحلیل واریانس آمیخته (32)........................................................ 234

فرضیه اول: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر میزان دقت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L: ............................... 235

فرضیه دوم: الف) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعL .................. 241

فرضیه دوم: ب) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعP................................. 246

فرضیه سوم: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان سرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p............................. 252

خلاصه ............................................................................................ 258

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1ـ بحث و تحلیل درباره یافته ها ..................................................... 260

2ـ محدودیتها ................................................................................... 270

3ـ پیشنهادات ................................................................................... 271

4ـ کاربردهای آموزشی و پرورشی ................................................ 272

منابع

1) منابع فارسی................................................................................ 274

2) منابع انگلیسی .............................................................................. 276

ضمائم:

1ـ آزمون وکسلر کودکان

2ـ فرم تاریخچه موردی

3ـ آزمون اختلال خواندن

4ـ آزمون اختلال سلوک و ADHD اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV